چهار . کانون مبارزه با حکومت شام

نقش تعیین کننده کوفیان در فتوحات اسلامى و درگیرى آنها با حکومت ستمگر شام ، بویژه در دوران حکومت امام على علیه السلام ، ایجاب مى کرد تا طبعا رضایت ندهند که شام ، مرکز خلافت و تصمیم گیرى در جهان اسلام باشد . لذا در طول حکومت اُمَوى ، کوفه ، کانون مبارزه و مخالفت با حکومت اُمَوى شام بود و در این راه ، بیشترین کشته ، زندانى و تبعیدى را داد . زیاد بن ابیه ، در دورانى که از طرف معاویه به حکومت کوفه گمارده شد ، علاوه بر کشتن و زندانى کردن بسیارى از مبارزان و تبعید بسیارى از آنان به شام و سایر شهرها ، بر پایه برخى از گزارش ها ، تنها پنجاه هزار نفر را از کوفه و بصره به سوى خراسان ، کوچ داد . همچنین فرزندش ابن زیاد ، علاوه بر کشتار گسترده مبارزان ، بنا به نقلى ، حدود دوازده هزار نفر از شیعیان کوفه را زندانى کرد . همچنین نهضت توّابین به رهبرى مختار ، پس از واقعه کربلا ، شورش عبد الرحمان بن اشعث در سال هاى 82 و 83 هجرى و قیام زید بن على علیه السلام در سال 122 ، دلایل روشن دیگرى بر نفرت عمیق بخش قابل توجّهى از مردم کوفه از حکومت اُمَوى است . در دوران امامت امام حسین علیه السلام ، مفاسد اخلاقى و عملى آشکار یزید ـ که خود را خلیفه مسلمانان مى دانست ـ ، نفرت طبیعى مردم کوفه نسبت به حکومت شام را دوچندان کرد . لذا با نوشتن نامه هاى پى در پى ، از امام علیه السلام دعوت کردند تا به کوفه بیاید و نهضت شکل گرفته بر ضدّ حاکمان اُمَوى را سامان دهد .

پنج . حضور هواداران اهل بیت علیهم السلام

هر چند شمار شیعیان حقیقى و پیروان واقعى اهل بیت علیهم السلام در کوفه اندک بود ؛ لیکن دوستداران اهل بیت علیهم السلام و کسانى که نسبت به خاندان رسالت ، اظهار ارادتمى کردند ، در این شهر ، فراوان بودند ؛ بلکه با عنایت به این که کوفه ، حدود پنج سال مرکز حکومت عدل امام على علیه السلام بود و جمع بسیارى از یاران بزرگ پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ، همراه با ایشان به این شهر آمده بودند و از این طریق ، احادیث فراوانى در فضائل اهل بیت علیهم السلام در میان مردم انتشار یافته بود ، کوفه به تدریج ، کانون هواداران اهل بیت علیهم السلام در جهان اسلام شد و به همین جهت ، پس از مرگ معاویه ، هنگامى که جمع کوچکى از پیروان راستین اهل بیت علیهم السلام فعالیت تبلیغاتى خود را براى بیعت با امام حسین علیه السلام و مبارزه با حکومت اُمَوى آغاز کردند ، در فضاى باز اجتماعى ناشى از ضعف فرماندار کوفه ، در مدّت کوتاهى فضاى عمومى شهر در اختیار هواداران امام حسین علیه السلام قرار گرفت . امّا مردم مکّه و مدینه ، به دلیل شرایط سیاسى حاکم بر آنها ، مانند کوفیان به اهل بیت علیهم السلام علاقه مند نبودند . ابن ابى الحدید ، به نقل از ابو عمر نَهْدى ، از امام زین العابدین علیه السلام نقل کرده که فرمود : ما بِمَکَّةَ وَ المَدینَةِ عِشرونَ رَجُلاً یُحِبُّنا . ¹ در مکّه و مدینه ، بیست نفر هم نیستند که ما را دوست بدارند . در مقابل ، گزارش هاى فراوانى ، از کثرت نسبى علاقه مندان اهل بیت علیهم السلام در کوفه حکایت دارد ، چنان که از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود : إنَّ وَلایَتَنا عُرِضَت عَلى أهلِ الأَمصارِ فَلَم یَقبَلها قَبولَ أهلِ الکوفَةِ بِشَى ءٍ . ²ولایت ما، بر مردم شهرها ارائه شد . هیچ کدام مانند مردم کوفه ، آن را نپذیرفتند . روایات دیگرى نیز رسیده اند که مؤیّد این اند که هواداران اهل بیت علیهم السلام در کوفه ، بیش از هر شهر دیگرى وجود داشته اند. هر چند هوادارىِ بیشتر آنها در حدّ دفاع عملى و ایثار جان نبوده است ؛ لیکن طرفدار هم نداشته اند و لذا هنگامى که ابن زیاد ، کوفیان را مجبور به رفتن به سوى سرزمین کربلا و جنگ با امام علیه السلام کرد ، بسیارى از آنها ، از نیمه راه گریختند و در کربلا ، حاضر نشدند . بَلاذُرى ، در این باره مى نویسد : یک گروه هزارنفره [از کوفه] اعزام مى شد ؛ امّا به جهت اکراه آنان از این کار (نبرد با حسین علیه السلام) ، تنها سیصد یا چهارصد نفر یا کمتر از اینها به مقصد مى رسیدند .